Ocena ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny

Wstęp

Ocena ryzyka zawodowego (ORZ) charakteryzuje się analizowaniem i wartościowaniem ryzyka zawodowego. Zgodnie z treścią artykułu 226 Kodeksu pracy pracodawca ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko. Ponadto informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Głównym zadaniem oceny ryzyka zawodowego jest zapewnienie poprawy warunków pracy, a także ochrony zdrowia i życia osób pracujących. ORZ musi być przeprowadzana w sposób systematyczny i rzetelny, aby spełniała swoją funkcje. 

W środowisku pracy mogą pojawić się czynniki chemiczne. Prace w narażeniu na jego oddziaływanie określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych. We wcześniej wspomnianym rozporządzeniu czynnik chemiczny definiowany jest jako każdy pierwiastek lub związek chemiczny, w postaci własnej lub w mieszaninie, w stanie, w jakim występuje w przyrodzie, lub w stanie, w jakim jest wytwarzany, stosowany lub uwalniany w środowisku pracy, w tym podczas usuwania go w postaci odpadów, w trakcie każdej pracy, niezależnie od faktu, czy jest albo nie jest wytwarzany celowo lub jest albo nie jest wprowadzany do obrotu. Substancje chemiczne przybierają postać gazów, par, cieczy lub substancji stałych. Praca z czynnikiem chemicznym charakteryzuje się stosowaniem lub chęcią stosowania czynnika chemicznego, na każdym etapie pracy. Ryzyko zawodowe związane z czynnikiem chemicznym jest to prawdopodobieństwo (możliwość) wystąpienia potencjalnej szkody zdrowotnej w warunkach stosowania czynnika chemicznego lub narażenia na czynniki chemiczne w miejscu pracy.
Podczas przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego w narażeniu na czynniki chemiczne pracodawca powinien uwzględnić:

• niebezpieczeństwo jakie powoduje czynnik chemiczny,
• informacje na temat zagrożenia czynnikiem chemicznym wraz z zaleceniami bezpiecznego stosowania dostarczone od dostawcy,
• kartę charakterystyki dostarczoną od dostawcy,
• rodzaj, poziom i czas trwania narażenia,
• wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia w środowisku pracy, jeśli został ustalony,
• jeśli została ustalona wartość dopuszczalna stężeń w materiale biologicznym to też należy ją uwzględnić,
• efekty działań zapobiegawczych,
• przeprowadzone badania zdrowia pracownika, jeśli zostały wykonane,
• warunki w jakich przeprowadzane są prace z użycie czynnika chemicznego wraz z liczbą tych czynników.

Ryzyko zawodowe, które powstaje przez czynniki chemiczne można wyznaczyć metodą ilościową i jakościową.

W artykule przedstawiona zostanie metoda jakościowa, która spełnia wymagania krajowych aktów oraz wymagań Rozporządzenia w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów REACH (rozporządzenie (we) nr 1907/2006 parlamentu europejskiego i rady z dnia 18 grudnia 2006 r.). Można wyróżnić dwa rodzaje wchłaniania się czynnika chemicznego: inhalacyjne (drogi oddechowe) i dermalne (skórę) oraz przewody pokarmowe.

Ocena ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny - narażenie inhalacyjne

Narażenie inhalacyjne charakteryzuje się wchłanianiem w warunkach przemysłowych głównie za pomocą układu oddechowego, co nadaje jej wysoką rangę. Jak już wcześniej wspomniano do określenia oceny ryzyka zawodowego najlepiej wykorzystać metodę jakościową, która jest rekomendowana przez Komisję Europejską. Parametrami jakie określają przewidywany poziom ryzyka zawodowego można określić za pomocą czterech kroków.

Krok 1. Klasyfikacja zagrożenia

Pierwszy krok polega na wyznaczeniu klasyfikacji substancji chemicznej do kategorii (od A-E). Klasyfikacja dokonuje się na podstawie symbolu H, które każde przypisane jest do danej kategorii.

UWAGA: Ocena jakościowa wg COSHH essentials (podstawa kontroli substancji niebezpiecznych dla zdrowia) obejmuje zastosowanie zwrotów H w odniesieniu do zdrowia człowieka, stąd uwzględnić należy zwroty H200 – 290 (zagrożenia fizyczne), nie obejmują one zwrotów H400 – 413 (zagrożenia środowiskowe).

Krok 2. Skłonność uwalniania się substancji do środowiska

Następną czynnością jest ustalenie stanu skupienia stosowanej substancji chemicznej. W przypadku, gdy ocenie podlega ciekła substancja chemiczna, skłonność ocenia się na podstawie temperatury wrzenia (lotność) i temperatury roboczej. Jeśli chodzi o ciała stałe bierze się pod uwagę skłonność do tworzenia pyłów. W późniejszym etapie należy określić skłonności uwalniania się do substancji do środowiska. Skłonność przedostania się substancji chemicznych do środowiska kategoryzuje się jako: wysoka, średnia lub niska.

Jeśli nie jesteśmy pewni co do kategorii substancji powinniśmy przyporządkować ją do wyższej przedstawionej kategorii.

a)    Parametr dla ciekłych substancji chemicznych

b)    Parametry dla stałych substancji chemicznych

Krok 3. Polega na określeniu stosowanej substancji chemicznej

Krok 4. Polega na oszacowaniu ryzyka zawodowego

Ocena ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny - narażenie dermalne

Polega na określeniu ilości substancji chemicznej, która miała kontakt z zewnętrzną warstwą skóry. Może być ona:

• wchłaniana przez skórę wykazując działanie układowe,
• powodująca działania miejscowe, czyli różnego rodzaju efekty na powierzchni skóry.

Prace związane z narażeniem dermalnym na substancje drażniące, żrące, uczulające i wchłaniające się przez skórę może mieć niekorzystny wpływ na zdrowie pracowników. Wyniki otrzymane po określeniu wartości ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynniki chemiczne są wskazówką dla prawidłowego doboru środków ochrony indywidualnej.
Metoda oceny narażenia dermalnego polega na: ustaleniu kategorii zagrożenia (krok 1), określeniu wskaźnika (krok 2), wyznaczeniu poziomu narażenia dermalnego (krok 3), oceny ryzyka narażenia dermalnego (krok 4).

Krok 1. Ustalenie kategorii zagrożenia

Polega na określeniu właściwości toksycznych/narażenia dermalnego.

Krok 2. Określeniu wskaźnika

Następnym krokiem jest określenie wskaźników (CA, C, CF, RT, PP) w postaci liczbowej na podstawie poniższej tabeli.

Krok 3. Wyznaczenie poziomu narażenia dermalnego

Określenie wskaźnika liczbowego w kroku 2, należy postawić pod wzór:

ER = CA · C · CF · RT · PP

gdzie:

CA - wielkość powierzchni skóry mającej kontakt z substancją chemiczną,

C – stężenie,

CF - częstotliwość kontaktu ze skórą,

RT - czas narażenia dermalnego,

PP - potencjalna zdolność przenikania substancji chemicznej przez skórę.

Krok 4. Ocena ryzyka narażenia

Po wyznaczeniu poprzednich kroków przystępuje się do określenia kategorii ryzyka za pomocą matrycy oceny ryzyka dermalnego.

Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynniki chemiczne

Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynniki chemiczne może zawierać:

• stronę tytułową zawierającą takie informacje jak: nazwę czynnika chemicznego, datę przeprowadzenia oceny, skład zespołu i miejsce na podpis osoby zatwierdzającej,
• charakterystykę oceny ryzyka,
• ogólną charakterystykę czynnika chemicznego: nazwa czynnika, przeznaczenie/zastosowanie, rodzaj zagrożenia identyfikacja zagrożenia – właściwości czynnika chemicznego, środki ostrożności, informacje dotyczące zagrożenia w środowisku,
• charakterystykę warunków pracy przy użytkowaniu czynnika chemicznego: ocenę ryzyka – narażenie inhalacyjne (klasyfikacja zagrożenia, szacowanie ryzyka, działanie prewencyjne) i ocenę ryzyka – narażenie dermalne (klasyfikacje zagrożenia, określenie wskaźników liczbowych, ocena ryzyka narażenia dermalnego),
• potwierdzenie zapoznania z dokumentacją oceny ryzyka zawodowego dla substancji chemicznej,
• wykaz osób uprawnionych do stosowania substancji chemicznej.

Podsumowanie

Celem oceny ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny jest dobranie odpowiednich co do ryzyka działań i środków: ochronnych, zapobiegawczych i monitorujących. Jeśli chodzi o grupę czynników są zawarte w szkodliwych, zwłaszcza w czasie gdy przedostaje się do ciała pracownika za pomocą różnych dróg. Wyróżnia się skutki działania substancji chemicznych na miejscowe, układowe i odległe. Dodatkowo oddziaływanie szkodliwych substancji chemicznych można rozdzielić na:

• drażniące,
• uczulające,
• układowe,
• rakotwórcze.

Jeśli nadarzy się sytuacja, że czynnik chemiczny stwarza możliwość powstania pożaru lub wybuchu to czynnik zmienia swoją grupę na niebezpieczną. Ocena ryzyka zawodowego bierze pod uwagę zarówno właściwości samych substancji, ich zdolności przedostania się do środowiska (lotność, pylistość), a także ilość substancji używanej podczas wykonywania działania związanego z pracą. Po określeniu kategorii ryzyka możliwe jest podjęcie odpowiednich działań w celu jego zmniejszenia lub nawet wyeliminowania. Pracodawca powinien zapoznać pracownika z działaniami i środkami podjętymi w celu ochrony jego zdrowia i życia. Wyróżnia się takie działania jak: właściwe zaprojektowanie i organizacje pracy w miejscu pracy, dostarczenie odpowiedniego wyposażenia dla prac z czynnikami chemicznymi oraz stosowanie procedur utrzymania ruchu, dzięki którym zostanie zapewniona ochrona zdrowia i bezpieczeństwa pracownika w miejscu pracy, zmniejszenie do minimum czasu, poziomu, liczby pracowników, ilości czynników chemicznych, itp.