Ocena ryzyka zawodowego metodą Risk Score
Wstęp
Ocena ryzyka zawodowego (ORZ) to inaczej proces analizowania i wyznaczania jego dopuszczalności. Głównym zadaniem ORZ jest skuteczne unikanie powstania skutków zagrożenia. Ryzyko zawodowe według rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy jest to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z pracą w głównej mierze powodujące niekorzystne problemy zdrowotne u pracownika spowodowane narażeniem na zagrożenie zawodowe lub na sposób realizowania zadań. Jeśli nie jest możliwe całkowite wyeliminowanie zagrożenia należy je zredukować dzięki właściwym rozwiązaniom organizacyjnym oraz technicznym. Następnie należy kontrolować wpływ tych czynników na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników. Odpowiedzialność za poprawne przeprowadzenie ORZ leży w geście pracodawcy, a wykonuje ją kompetentny zespół.
Kolejność etapów oceny ryzyka zawodowego zakwalifikowane do kryterium to:
- zbieranie danych (a także informacji o zagrożeniach i ryzyku),
- identyfikacja zagrożeń (związanych z pracą),
- szacowanie ryzyka (związanego z zagrożeniami).
Poprawne rozpatrzenie wszystkich etapów ORZ ma decydujące znaczenie dla właściwego ustalenia wielkości zagrożenia. Po wstępnych czynnościach przystępuje się do wyboru metody oceny ryzyka zawodowego. Wyróżnia się metody:
- dedukcyjne (od ogółu do szczegółu),
- indukcyjne (od szczegółu do ogółu)
- ilościowe (studium zagrożeń i zdolności operacyjnych, analiza rodzaju błędu itp.),
- jakościowe (matrycowe, wskaźnikowe, grafy ryzyka).
Wybór metody powinien być poprzedzony analizą charakteru jej możliwości, jak również należy wziąć pod uwagę zagrożenia znajdujące się na stanowisku pracy. Żeby poprawnie przystosować metodę do danego czynnika znajdującego się na stanowisku pracy należałoby skupić się na kilku aspektach takich jak:
- rodzaj oraz zakres prowadzonej działalności,
- wielkość przedsiębiorstwa,
- liczbę osób zatrudnionych,
- rodzaj prac wykonywanych na stanowisku pracy,
- stosowane technologie, a także wyposażenie techniczne,
- specyfikę i natężenie zagrożeń zawodowych.
Należy pamiętać, że istnieje możliwość wykorzystania kilku metod na jednym stanowisku pracy. Ważne jest, aby w trakcie przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego określić niezbędne działania profilaktyczne. Risk Score jest jakościową metodą ORZ wyróżniającą się największą popularnością ze względu na łatwość wykonania.
Ocena ryzyka zawodowego metodą Risk Score
Metoda Risk Score (RS) lub Score Risk (SR) inaczej metoda wskaźnika bądź ryzyka czasowego, sporządzona została w Stanach Zjednoczonych, pierwotnie stworzona była dla Marynarki Wojennej. Spełnia ona wymagania standardów międzynarodowych. Posługując się tą metodą należy korzystać z czterech tabel, posiadających kilkustopniowe skale, za pomocą których z większą precyzją określa się wielkość narażenia. Zaletą Risk Score jest łatwość w interpretacji i ograniczenie subiektywizmu w trakcie opracowania szacowanego ryzyka. Stosowana jest głównie na stanowiskach pracy, gdzie występują częste zmiany narażenia pracownika na czynniki środowiska. Metoda ta pozwala określić w jakim stopniu maleje ryzyko pracownika stosownie do czasu przebywania w strefie zagrożenia. Ma to istotne znaczenie jeśli chodzi o oddziaływanie takich czynników jak: hałas (infradźwiękowy i ultradźwiękowy) lub drgania (ogólne i miejscowe) itp. Podczas długiej ekspozycji na drgania mechaniczne o działaniu ogólnym (NDN dla dziennej ekspozycji wynosi 0,8 m/s2), których głównym źródłem wibracji są: podłogi, podesty, pomosty w halach produkcyjnych itp. lub pracę z maszynami i/lub urządzeniami stacjonarnymi (tam gdzie drgania przedostają się przez stopy) pracownik może nabyć zmiany w układzie kostnym. Najczęściej w odcinku lędźwiowym, rzadziej w odcinku szyjnym powodujące bóle kręgosłupa, będące zmianami chorobowymi. Innymi chorobami powstającymi przy częstym narażeniu na drgania mechaniczne są zmiany w narządach wewnętrznych które przyczyniają się do upośledzenia czynności układu pokarmowego. Pracownik mający jednorazowy, krótkotrwały kontakt ze stanowiskiem pracy, na którym pracuje urządzenie lub maszyna powodująca powstawanie drgań nie jest w identycznym stopniu narażony na ten składnik, tak jak pracownik, który pracuje tam na stałe. Decydującym czynnikiem, mówiącym o stopniu narażenia jest czas narażenia (prawdopodobieństwo) oraz ilość (dawka) przyjętej energii. Inaczej jest z drganiami miejscowymi (NDN dla dziennej ekspozycji na drgania wynosi 2,8 m/s2), ponieważ najszybciej i w sposób bezpośredni docierają do organizmu człowieka poprzez kończyny górne. Głównym źródłem narażenia są narzędzia wibracyjne (tj.: młotki pneumatyczny, szlifierka, dźwignie sterujące maszyn i pojazdów obsługiwane ręcznie, narzędzia stosowane w procesach szlifowania, gładzenia, a także polerowania itp.), urządzenia i maszyny np.: zagęszczarki gruntu, walcarki, czy chociaż szeroko stosowane wózki jezdniowe. Skutkami drgań miejscowych jest zespół wibracyjny w układach: krążenia (potocznie nazywana chorobą białych palców), nerwowym (zaburzenia czucia w palcach), kostno-stawowym (zmiany w szparach stawowych jak również w torebkach stawowych, zmiany okostnej oraz w utkaniu kostnym). Osoba zajmująca się pracą dorywczą z takim rodzajem narzędzi może nie odczuć zmian chorobowych. Jednak osoba pracująca przez większość dnia roboczego ze źródłem drgań częściej będzie odczuwał skutki oddziaływania drgań mechanicznych.
Metoda Risk Score jest jakościową, wskaźnikową metodą oceny ryzyka. Wyznaczaną osobno dla każdego odkrytego zagrożenia. W definicji ryzyko prawdopodobieństwa skutków zdarzenia scharakteryzowane jest za pomocą dwóch parametrów ryzyka: ekspozycja na zagrożenie oraz prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia.
Poziom ryzyka (R) oblicza się za pomocą iloczynu wag potencjalnych skutków zdarzenia (S), ekspozycji na zagrożenia (E) jak również prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia (P). Wartościowanie ryzyka opisuje się za pomocą wzoru:
R = S ∙ E ∙ P
gdzie:
R – wartość ryzyka,
S – potencjalne skutki zagrożenia,
E – ekspozycja na zagrożenia,
P – prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia.
W celu ustalenia wartości elementów oceny ryzyka zawodowego (S, E, P) przypisuje się konkretne wartości, określające ich oddziaływanie na środowisko pracy. Kryteria oceny jest przedstawiona poniżej (do wzoru przydziela się wartość liczbową, która charakteryzuje dany opis):
Tabela 1. Wartości dla potencjalnych skutków zagrożenia (S)
Tabela 2. Wartość ekspozycji (narażenia) człowieka na zagrożenie (E)
Tabela 3. Wartość prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia (P)
Po oszacowaniu wskaźnika ryzyka (R) obliczeniu iloczynu oszacowanych wartości S, E, P przystępuje się do wartościowania ryzyka R dla konkretnego zagrożenia, a następnie odczytuje się z matrycy ryzyka jego wielkość. Matryca ryzyka jest to graficzna ocena ryzyka zawodowego, przedstawiająca dwuwymiarową macierz. Charakteryzuje się ją najczęściej parametrami prawdopodobieństwa oraz skutki danego zagrożenia. Przedstawiana jest w skali trzy-, pięcio- lub siedmiostopniowej. Dzięki matrycy ryzyka możliwe jest wyznaczenie poziomu ryzyka w sposób przejrzysty.
W literaturze wyróżnia się co najmniej 3 warianty wartości wskaźnika ryzyka. Pomimo różnych wartości parametru R dane kategorie ryzyka wraz z zalecanymi działaniami profilaktycznymi są do siebie podobne.
Tabela 4. Wartość ryzyka R (wariant I)
Tabela 5. Wartość ryzyka R (wariant II)