Ocena ryzyka zawodowego metodą PHA

Wstęp

Zanim zostanie omówiona dana metoda oceny ryzyka zawodowego warto zacząć od definicji samego ryzyka zawodowego według rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy jest to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienie u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych spowodowanych przez zagrożenia występujące w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

Następnie warto wyjaśnić czym jest ocena ryzyka zawodowe (ORZ) jest to wnikliwe sprawdzenie zagrożeń wraz z oceną miejsca pracy w szczególności danego stanowiska, w którym istnieje prawdopodobieństwo szkody lub możliwość wyrządzenia krzywdy pracownikom. Określa ona również czy zastosowane środki ochronne są wystarczające i czy eliminują lub ograniczają wpływ zagrożenia. Dodatkowo określa się jakie środki ochrony zbiorowej i indywidualnej można dodać w celu jeszcze większej ochrony pracownika. Jednym z ważniejszych wyrażeń jest zagrożenie inaczej mówiąc stan środowiska pracy, którego następstwem będzie wypadek przy pracy lub choroba zawodowa. Wypadek przy pracy charakteryzują 4 czynniki: musi to być zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, powstałe w związku z pracą. Choroby zawodowe według Kodeksu pracy są wymienione w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanym „narażeniem zawodowym”. Do zmniejszenia ryzyka zawodowego stosuje się działania korygujące, których celem jest usunięcie przyczyny istniejącej niezgodności, a także innej niepożądanej sytuacji, za pomocą, której nie będzie możliwe ponowne wystąpienie zdarzenia.

Jak już zostały omówione kluczowe elementy potrzebne do poprawnego zrozumienia treści niniejszego artykułu następną czynnością będzie wyjaśnienie działań związanych z oceną ryzyka zawodowego. ORZ jest procesem wieloetapowym i przeprowadzić ją należy krok po kroku w przedstawionej poniżej kolejności:

• zebranie informacji pomocnych do oceny ryzyka zawodowego:

• informacje niezbędne do oceny ryzyka (np. zadania wykonywane na stanowisku pracy i jego lokalizację, pracownicy, środki pracy, materiały, wymagania prawne i normowe, zagrożenia wraz z ich źródłem, skutki tych zagrożeń, stosowane środki ochrony zbiorowej i indywidualnej, wypadki przy pracy, zdarzenia potencjalnie wypadkowe, awarie, a także choroby zawodowe i dolegliwości zdrowotne, psychospołeczne środowisko pracy, skutki zmian),
• charakterystyka ocenianego stanowiska pracy i jego opis (np. rodzaj stanowiska pracy wraz z jego opisem, a także jego lokalizacje i granice oraz powiązania z innymi stanowiskami, wyposażenie stanowiska pracy, wykonywane czynności, podstawowe wskaźniki bezpieczeństwa – masa ładunków temperatura, ciśnienie itp., organizacja pracy, stosowane środki ochrony, pracownicy, zarejestrowane informacje odnoście niebezpiecznych zdarzeń i niedogodności),

• analiza zgromadzonych informacji, a także identyfikacja zagrożeń znajdujących się w środowisku pracy:

• badanie zagrożeń występujących na stanowisku pracy,
• określenie stopnia narażenia pracowników na czynniki zagrażających m.in.: hałas, drgania mechaniczne (wibracje), mikroklimat, promieniowanie: optyczne, elektromagnetyczne, laserowe, jonizujące, prąd elektryczny,
• ustalenie wykazu pracowników narażonych na oddziaływanie czynników,

• oszacowanie ryzyka zawodowego osobno dla każdego czynnika, na który jest narażony pracownik,
• wyznaczenie poziomu dopuszczalności określonego zagrożenia.

Kolejnym krokiem po przeprowadzeniu oceny ryzyka zawodowego powinno być:

• określenie zaleceń mających na celu eliminacje bądź ograniczenie ryzyka zawodowego, a także ustalenie kryteriów odnoszących się do skuteczności wdrożonych działań,
• przeprowadzenie rozmów z pracownikami i/lub ich przedstawicielami w ramach proponowanych działań mających na celu eliminacja lub ograniczenia ryzyka zawodowego, w dużej mierze o środkach organizacyjnych, a także środkach ochrony zbiorowej i indywidualnej,
• zapoznanie pracownika z wynikami oceny ryzyka zawodowego,
• zastosowanie zalecanych rozwiązań eliminujących lub ograniczających ryzyko zawodowe,
• monitorowanie skuteczności wdrożonych środków ochronnych, jeśli najdzie taka potrzeba przeprowadzenia działań korygujących i zapobiegawczych.

Jednym z obowiązków pracodawcy jest posiadanie dla każdego stanowiska pracy znajdującego się w przedsiębiorstwie oceny ryzyka zawodowego. Zaleca się przeprowadzenie jej za pomocą najprostszego sposobu. Określenie zagrożeń znajdujących się na stanowisku pracy wraz z ich oceną powinny opierać się na zasadach zdrowego rozsądku. Ocena ryzyka zawodowego jest fundamentalnym narzędziem służącym do zapewnienia zdrowia i bezpieczeństwa pracowników w miejscu pracy. W przypadku wstępnej analizy zagrożenia można wykorzystać metodę matrycową PHA (ang. Preliminary Hazard Analysis).

Ocena ryzyka zawodowego metodą wstępnej analizy zagrożeń (PHA)

Metoda wstępnej analizy zagrożeń PHA skupia się na możliwych zagrożeniach i zdarzeniach przypadkowych, których skutkiem może być awaria i/lub wypadek przy pracy. Istnieją dwie różne metody wstępnej analizy zagrożeń: jedna z nich służy do identyfikacji zagrożeń ich przyczyn i środków ochronnych, a druga służy do szacowania ryzyka związanego z zagrożeniem. Dla drugiej metody istnieją dwa warianty: jakościowa skupiająca się na opisie słownym i dostosowaniu do niego poziomu zagrożenia, a także ilościowa pozwalająca określić zagrożenie oraz prawdopodobieństwo w sposób wymierny, czyli w przedziale liczbowym. Ocena ryzyka zawodowego metodą PHA jest wykorzystywana w początkowej fazie planowania i projektowania, a także programowania co umożliwia szybkie zidentyfikowanie najbardziej prawdopodobnych zagrożeń, jak również wynikających z nich skutków oraz wnikliwe przeanalizowanie ryzyka zawodowego. Możliwe jest jej wykonanie przy pomocy diagramów przepływów (PFD – Process Flow Diagram), podstawowych bilansów ciepła i masy, planów działki i rozmieszczeń stanowisk pracy. Metoda PHA stosowana jest również w przypadku nieskomplikowanych systemów lub obiektów. W skład zespołu opracowującego ocenę ryzyka zawodowego oprócz osób posiadających wiedze na temat wstępnej analizy zagrożeń dodatkowo mogą wchodzić projektanci, technolodzy, mechanicy, automatycy, operatorzy i pracownicy. Charakterystyczne dla metody PHA jest założenie, że może powstać wypadek przy pracy, szacuje ona w sposób jakościowy i półilościowy jego prawdopodobne skutki lub możliwość utraty zdrowia pracownika. Przy użyciu tego rodzaju oceny ryzyka zawodowego możliwe będzie stworzenie dobrego planu działań prewencyjnych i odpowiednie dobranie środków zaradczych co w znacznym stopniu zmniejszy narażenie pracownika na ryzyko zawodowe. Innym pozytywnym atutem jest fakt, że podczas wczesnej identyfikacji i oceny zagrożenia łatwiejsze jest wprowadzenie zmian czego skutkiem będzie zmniejszenie kosztów.
Określanie poziomu ryzyka polega na scharakteryzowaniu potencjalnych start przez wyznaczenie stopnia szkód S, a także przez prawdopodobieństwo zdarzenia P.
Wartościowanie ryzyka polega na obliczeniu wskaźnika ryzyka W wyznaczanego za pomocą wzoru:

W = S · P

gdzie:
S – stopień szkód,
P – prawdopodobieństwo szkód zdarzeń.

Wyznaczenie poziomu dla stopnia szkód S i prawdopodobieństwa szkód P odbywa się za pomocą skali na sześciu poziomach, dla wszystkich zidentyfikowanych zagrożeń.

Tabela 1. Szacowanie szkód (S)

Tabela 2. Szacowanie prawdopodobieństwa szkód (P)