Wskaźnik ryzyka CTD – najważniejsze informacje

Wskaźnik ryzyka CTD (ang. Cumulative trauma disorders) Risk Index stosowany jest do przewidywania stopnia obciążenia mięśniowo-szkieletowego kończyny górnej. Opracowany został na podstawie badań przeprowadzonych w różnych warunkach pracy, tj. wśród przetwórców mięsa i drobiu, producentów odzieży, producentów metali itp.

W celu obliczenia ryzyka zawodowego metodą CTD wykorzystywane są dane ilościowe, takie jak: ręczna częstotliwość ruchu i siły, aby uzyskać wynik częstotliwości czynnika, dzięki któremu szacuje się nałożenie na mięśni i ścięgien nadgarstka. Należy określić ilość ruchów wykonywanych podczas danej czynności na stanowisku pracy. Gdy mowa o wyższych pozycjach kończyn należy je określić na podstawie współczynnika postawy, a także różnych drobnych stresorów pracy w wyniku oddziaływania różnych czynników.

Dzięki metodzie CTD możliwe będzie wykonanie szybkich badań przesiewowych populacji pracujących osób, które są narażone na wystąpienie chorób kończyn górnych związanych z pracą. Daje również szanse na identyfikację i ocenę zagrożenia, współpracują ze sobą (wspólny wpływ wysiłku fizycznego lub siły roboczej, postawy i wykonywania powtarzalnej pracy).

Polska nazwa CTD to „skumulowane zaburzenia urazowe”, definiuje się ją również pod nazwą „powtarzające się zaburzenia ruchu”, „syndrom nadużycia i zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego związanego z pracą”. Najczęściej skarżą się na tę chorobę pracownicy w Stanach Zjednoczonych, dotyka co najmniej 3% dorosłej populacji. Narażone są głównie: stawy, mięśnie, ścięgna, więzadła, nerwy i naczynia krwionośne. W sytuacji, gdy pracownik wykonuje powtarzające się ruchy powodujące nadmierne zużycie mięśni, ścięgien i wrażliwych tkanek nerwowych lub z niewłaściwego ułożenia i nienaturalnej postawie, szybkich i siłowych ruchów, wibracji, bezczynności i stres jest w większym stopniu narażony na powstanie zaburzeń urazowych. Jeśli nie zadba się o odpowiedni czas powrotu do zdrowia objawy mogą stać się poważne, a nawet nieodwracalne. Opisując stanowiska pracy trudno wymienić wszystkie, które mogą powodować prawdopodobieństwo rozwinięcia CTD. Mogą to być, np. pracownicy biurowi, monterzy, pracownicy przemysłu mięsnego, operatorzy maszyn do szycia, buforów/szlifierek, murarze i gospodynie domowe.

Typy wskaźnika ryzyka CTD

Gdy mowa o typach CTD wyróżnia się zaburzenia ścięgien i zaburzenia nerwowe.

Zaburzenia ścięgien

Zanim zostaną omówione szczegółowe choroby związane z zaburzeniem ścięgien warto przytoczyć ogólne informacje z nimi związane. Ścięgna są wiązkami tkanki włóknistej, które pełnią rolę przedłużenia mięśni, aż do punktu jego przyczepu. Głównymi objawami pojawiającymi się podczas zaburzeń ścięgna są: tępe wrażenie bólu ścięgien, tkliwość dotyku dyskomfort podczas pewnych ruchów, a czasami wyłącznie uczucie bólu. Do chorób pojawiających się podczas nadmiernego zaburzenia ścięgien to: zapalenie ścięgna, zapalenie pochewek ścięgna, choroba De Quervaina, palec spustowy, zwojowe torbiele, łokieć golfisty/tenisisty.

Zapalenie ścięgna pojawia się w przypadku wielokrotnego napięcia mięśni lub ścięgien. Podczas naturalnego stosowania włókien, które tworzą ścięgna, istnieje możliwość narażenia na mikrourazy, które są możliwe do naprawienia przez organizm. W sytuacji stałego ich nadużycia i braku czasu do regeneracji może dojść do uszkodzeń. Głównie dotknięte są obszary nadgarstków, łokci i ramion. Związane z zapaleniem ścięgna czynniki środowiska pracy to powtórzenia, siła, niewygodne lub statyczne postawy, nadmierne przedłużanie (czyli nadmierne rozciągania) mięśni, szybkie ruchy lub wibracje. Bez odpoczynku i czasu wystarczającego tkankom, aby się wyleczyć, możemy spowodować ich trwałe uszkodzenie.

Zapalenie pochewki ścięgna jest rodzajem skumulowanego zaburzenia urazowego ścięgna spowodowanego stanem zapalnym w osłonce ochronnej otaczającej ścięgno. Pochewka jest stymulowana do produkcji nadmiernej ilości płynu stawowego w pochewce przez co jego nadmiar może powodować nabrzmienie i bóle. Zazwyczaj wpływa na obszary podatne na nadużycie szczególnie stawów, dłoni i stóp.

Choroba de Quervaina jest wynikiem nadmiernego tarcia pomiędzy dwoma ścięgnami – kciuka i pochewek (to inaczej zaciskające zapalenie pochewek ścięgien pierwszego przedziału prostowników ręki.), a także istnieje prawdopodobieństwo przemieszczania się ich w górę przedramienia. Podobnie jak w przykładzie innych CTD ścięgien, jest skutkiem powtarzających się ruchów ręki i nadgarstka, powodującymi stan zapalny ochronnej pochewki ścięgna.

Palec tygrysa występuje w sytuacji, gdy pochewka ścięgna palca jest tak spuchnięta, że ścięgno zostaje zamknięte w osłonie. Zazwyczaj związane jest z pracą, w której wykorzystuje się narzędzia mające uchwyt z ostrymi krawędziami lub grzbietami, jak również występują powtarzające się czynności zginania palców z ciągłym silnym zaciskaniem urządzenia. Jeśli podczas silnego bólu próbujemy przesunąć palcem często dochodzi do pęknięcia pochewek.

Torbiele zwojowe, które występują również pod nazwą cysty są to zamknięte jamy zwykle wypełnione płynem. Pojawia się pod skórą głównie w okolicach nadgarstka. Przyczynami mogą być powtarzalne ruchy, np. długotrwałe pisanie lub używanie klawiatury.

Łokieć golfisty jest to zapalenie przyczepów ścięgien mięśni zginaczy nadgarstka (zginacza promieniowego nadgarstka lub mięśnia nawrotnego obłego) na nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej. Występuje w sytuacji, gdy czynności wymagają wielokrotnego lub silnego obrotu przedramienia i zginania łokcia w tym samym czasie. Zwykle występuje w budownictwie i przy pracach montażowych.

Łokieć tenisisty inaczej zwany entezopatią nadkłykcia bocznego kości ramiennej występuje w postaci zmian w obrębie przeszczepu mięśnie prostownika krótkiego nadgarstka do nadkłykcia bocznego kości ramiennej. Spowodowane są zmianami o charakterze degeneracyjnym i nieprawidłowym ukrwieniem okolicy przyczepu, wywołane przeciążeniami i kumulacją mikrourazów. Zawody przy jakich istnieje możliwość pojawienie się choroby to, m.in.: stomatolodzy, protetycy, szlifierzy, praczki.

Zaburzenia nerwowe

CTD nie wpływa tylko na ścięgna, ale również na nerwy. Występuje podczas wywierania nacisku na nerwy spowodowane twardymi krawędziami lub grzbietami niektórych powierzchni roboczych lub narzędzi w sytuacji wykonywania powtarzających się czynności związanych z pracą; może doprowadzić do zaburzeń nerwowych skumulowanych urazem. Zazwyczaj pojawiającym się zaburzeniem nerwowym jest zespół cieśni nadgarstka, zespół górnego otworu klatki piersiowej, zespół Raynauda itp.

Zespół cieśni nadgarstka (CTS – ang. carpal tunnel syndrom, w Polsce ZCN) może być skutkiem trwałej utraty funkcji ręki – w sytuacji, gdy nie jest leczona. Sytuacje takie jak przerywany i powtarzalny ucisk nerwu pośrodkowego przez kanał nadgarstka w trakcie czynności pisania na maszynie, prace montażowe lub pakowanie może powodować powstanie takiego zespołu. Oprócz wymienionych wcześniej czynności na rozwój zespołu cieśni nadgarstka mają wpływ również czas narażenia oraz konieczność obsługi urządzeń emitujących drgania mechaniczne.  Objawy jakie mogą się pojawić to: palący ból, drętwienie lub pieczenie w pierwszych trzech i pół placach ręki, uczucie obrzmienia, sztywność całej ręki zwykle występujący w godzinach nocnych. Wielokrotnie zdarza się sytuacja, że ww. dolegliwości sięgają do ramienia, barku, a nawet szyi.

Zespół górnego otworu klatki piersiowej polega na ściskaniu nerwów kręgosłupa i naczyń krwionośnych serca, które biegną do mięśni w ramieniu. Występuje w sytuacji, gdy wykonuje się czynności z rękoma uniesionymi nad głową przez dłuższy czas. Charakteryzuje się drętwieniem palców, a także osłabienie pulsu nadgarstka i wrażeniem „zaciśniętej” czyjeś dłoni na swoim ramieniu. Często mylone jest z zespołem cieśni nadgarstka.
Zespół Raynauda jest znany również pod nazwą „zespół wibracyjny”, „choroba białych palców”, „zespół wibracyjny ręka-ramię”. Przyczyną powstania choroby jest ciągłe stosowanie narzędzi wibracyjnych takie jak: wiertarki ręczne, piły elektryczne, pistolety igłowe, młoty pneumatyczne, wiertarki udarowe i obrotowe. Objawami są: drętwienie palców oraz bladość skóry. Może powodować utratę kontroli nad mięśniami wzdłuż dłoni. Wystąpienie zespołu Raynauda jest bardziej prawdopodobne, jeśli wykonuje się prace w narażeniu na drganie i niską temperaturę.
W celu określenia indeksu CTD wykorzystuje się poniższy wzór:

W celu prawidłowej oceny ryzyka zawodowego metodą CTD Risk Index wykorzystuje się listę kontrolną.

Tabela 1. Lista kontrolna CTD Risk Index

Przykład zastosowania

Pracownik jest zatrudniony na stanowisku praczka. Jednym z czynności jaką wykonuje jest prasowanie wypranych ubrań. Wykonuje on tą czynność w pozycji stojącej i pracuje głównie rękoma.

Ze względu na fakt, że wynik CTD Risk Index nie przekracza wartości 1 (wartość akceptowalna) nie są potrzebne żadne działania korygujące lub eliminujące, jednak zaleca się monitorowanie zagrożenia.

Podsumowanie

Uraz pojawiający się związku z pracą nie zawsze musi być wynikiem wypadku przy pracy. Często długotrwałe urazy, które są skutkami powtarzających się codziennych czynności na stanowisku pracy są również powszechnymi roszczeniami odszkodowawczymi pracowników. Gdy mowa o zapobieganiu i leczeniu zaburzeń często oferuje się pracownikowi ergonomiczne wsparcie co oznacza, np. przy pracach, gdzie wykonuje się czynności typu pisanie na klawiaturze zapewnia się pracownikowi podpórki na nadgarstki, a także umożliwia się ukształtowanie klawiatury w sposób, w którym możliwe będzie lepsze podtrzymanie rąk i nadgarstków. Inne zagrożenia występują przy liniach montażowych, w takiej sytuacji stanowisko pracy powinno zostać tak zaprojektowane, aby wykonując powtarzalne ruchy nie zginał się ani nie ustawiał w niewygodne pozycje, które mogą obciążać połączenia.
Leczenie będzie zależne od miejsca i ciężkości urazu. W większości przypadków uraz może powodować ograniczenie w wykonywaniu czynności i powstaje ból oraz dyskomfort. Jednakże w niektórych przypadkach uraz będzie wymagał bardziej specjalistycznych zabiegów, tj. zastrzyki kortyzonu, a nawet operacji, w celu skorygowania szkody wyrządzonej przez powtarzające się czynności.
Metoda umożliwia określenie czy jest możliwość, aby na stanowisku pracy powstały choroby znajdujące się pod definicją „skumulowane zaburzenia urazowe”.