Ocena ryzyka zawodowego metodą Pięciu Kroków

Wstęp

Ryzyko zawodowe według rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp jest to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą – w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku narażenia na zagrożenia zawodowe, występujące w środowisku pracy lub ze względu na sposób wykonywania pracy. Jest konsekwencją zagrożeń, a także wskazuje prawdopodobieństwo ciężkości skutków jakie mogą powodować. Ocena ryzyka zawodowego (ORZ) składa się z regularnych badań wszystkich aspektów pracy, podejmowanym w celu zidentyfikowania przewidywanych przyczyn urazów lub uszkodzenia ciała, ustalenia szans ich zmniejszenia, a nawet wyeliminowania, a w razie braku takiej możliwości – określenie środków zapobiegawczych lub ochronnych. Kolejną czynnością jest kontrola i zbadanie skuteczności środków.

Na początku oceny ryzyka zawodowego należy wziąć pod uwagę informacje na temat stanowiska pracy (specyfika firmy, rodzaj zadań, materiały, ludzie, lokalizacja, pomiary środowiskowe itp.). Pomocne w nim będzie takie dokumenty jak: opis stanowiska pracy, plan rozmieszczenia stanowisk, wcześniej już opracowaną ocenę ryzyka zawodowego itp.

Następną czynnością jest weryfikacja zagrożeń występujących na stanowisku pracy. Do wykonania tej czynności pomoce będą narzędzia m.in.: listy kontrolne (kwestionariusz posiadający pytania, których celem jest identyfikacja rozbieżności od normy dotyczące wymagań w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, rodzaju zagrożeń, czynników niebezpiecznych itp., związanych ze środowiskiem pracy), wykresy i diagramy przyczynowo-skutkowe, np. wykres Ishikawy (graficzna analiza wpływów wszystkich czynników, a także ich wzajemnych powiązań, które przyczyniają się do spowodowania niepożądanych skutków, umożliwia rozpoznanie różnic pomiędzy przyczyną, a skutkiem w określonej sytuacji, oraz pozwala dostrzec utrudnienia z nimi związane), metody analityczne przyczynowo-skutkowe, np. FMEA (systematyczna analiza potencjalnych wad, a także czynników krytycznych - ryzyka).
Kolejnym etapem jest wybór metody służącej do szacowania i wartościowania ryzyka zawodowego. Pomocnym w trakcie wyboru metody może być wykorzystanie dużej ilości zależnych, odnoszących się do samego zagrożenia, a także wiedzy zespołu (który został powołany do opracowania dokumentacji ORZ). Polecane metody to: Risk Score, Polska Norma PN-N-18002, PHA, JSA, Pięciu Kroków itp.

Po zakończeniu wartościowania ryzyka zawodowego przystępuje się do wyznaczania jego dopuszczalności, inaczej mówiąc określenia, czy ryzyko jest akceptowalne/dopuszczalne, czy nieakceptowalne/niedopuszczalne. Uznaje się, że ryzyko można zaakceptować jeżeli w wyniku oceny można stwierdzić, że:

• spełnione zostały wymagania obowiązujących przepisów,
• wzięto pod uwagę wymagania normy,
• stosowane są w sposób poprawny zasady ograniczenia ryzyka,
• pracownik jest chroniony za pomocą najnowszych technologii.

Wyznaczanie dopuszczalności może przebiegać w skali trójstopniowej lub pięciostopniowej w zależności od wybranej wcześniej metody.
Po ocenie ryzyka zawodowego przystępuje się do określenia potrzebnych działań korygujących i/lub zapobiegawczych – jeśli istnieje taka potrzeba (ryzyko jest niedopuszczalne) lub gdy ryzyko jest na poziomie średnim należy przejść do opracowania planu działań korygujących i/lub zapobiegawczych, który w najlepszy możliwy sposób może wpłynąć na zmniejszenie, a nawet eliminacje zagrożenia. Jeśli oszacowany poziom ryzyka ma wartość małą lub bardzo małą zalecana jest wtedy kontrola i monitorowanie, czy nie nastąpiło zwiększenie zagrożenia.
Po określeniu planu działania, którego celem jest zmniejszenie poziomu ryzyka należy przejść do jego realizacji, a po zakończeniu należy ponownie przeprowadzić ORZ w celu sprawdzenia, czy poziom ryzyka zawodowego się zmniejszył.
Wybór metody jak już wcześniej wspomniano jest zależny od wielu czynników, metoda Pięciu Kroków jest wyznaczana za pomocą czterech parametrów ryzyka. Metoda ta jest często mylona z oceną ryzyka zawodowego występującą w opracowaniach CIOP-PIB oraz PIP (niefortunnie występująca pod tą samą nazwą), która jest kierowana do pracodawców.

Metoda Pięciu Kroków do oceny ryzyka zawodowego (ang. Five steps to risk assessment)

Jest to rozbudowana metoda szacowania ryzyka zawodowego, w który prawdopodobieństwo skutków zdarzenia jest sformułowane za pomocą trzech parametrów zagrożenia takich jak częstotliwość ekspozycji (narażenia), ilość osób narażonych, prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia. Metoda Pięciu Kroków jest jakościową, wskaźnikową oceną ryzyka, w której wartościowanie ryzyka opisuje się za pomocą wzoru:

R = P ⋅ F ⋅ S ⋅ I

gdzie:
P – prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia,
F – częstotliwość narażenia (ekspozycja),
S – następstwa zdarzenia (skutki),
I – liczba osób narażonych.

Dzięki dużej ilości danych, za pomocą których określa się wartość ryzyka zawodowego metodą Pięciu Kroków możliwe będzie zmniejszenie popełnianych błędów w wynikach, inaczej jest w metodach gdzie brane są pod uwagę mniejsze ilości parametrów np. dwa (metoda PHA), gdzie pojawia się zmniejszenie precyzji ich określenia. Przy większej liczbie czynników wynik staje się bardziej obiektywny. Dzięki parametrowi F możliwa jest dokładniejsza ocena ryzyka zawodowego, ponieważ jest podany okres czasu w jakim pracownik jest narażony, jeśli by metoda nie posiadała tego czynnika wtedy przyjmuje się z góry, że jest on stale narażony. Dodatkowo warto zwrócić uwagę na połączenie parametru F i P (prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanego zagrożenia) ponieważ integracja tych dwóch czynników, gdy chociaż jeden z nich ma wysoką wartość, a drugi ma niską w ogólnym rozrachunku wyjdzie ryzyko akceptowalne. Kolejnym ważnym parametrem jest I (liczba osób narażonych na zagrożenie), która pomocna jest w ocenie ryzyka zawodowego na stanowisku pracy w sytuacji, gdzie pracuje więcej niż jedna osoba, a także jeśli na dane zagrożenie są narażone osoby z pobliskich miejsc pracy.
Jak już wyżej wspomniano metoda Pięciu Kroków jest metodą jakościową co oznacza, że wartość parametrów jest omówione za pomocą opisu np. w tabelach. Wartość parametru P, F, S, I przedstawiono poniżej.

Tabela 1. Szacowanie prawdopodobieństwo zdarzenia wypadkowego (P)

Tabela 2. Szacowanie częstotliwości narażenia (ekspozycja) (F)

Tabela 3. Szacowanie następstw zdarzenia (S)

Tabela 4. Szacowanie liczby osób narażonych (I)

Po określeniu wszystkich parametrów, podstawieniu do wzoru i obliczeniu wskaźnika ryzyka R przystępuje się do określenia jego wartości za pomocą poniższej tabeli.

Tabela 5. Wartościowanie ryzyka

Przykłady wykorzystania metody Pięciu Kroków

Przykład 1

Pracownik zatrudniony na stanowisku pomoc kuchenna podczas pracy przy frytkownicy jest narażony na oparzenia termiczne spowodowane gorącymi elementami frytkownicy, a także rozgrzanym olejem. Skutkiem takiego zdarzenia może być oparzenie kończyn górnych. Pracownik jest narażony przez 7 godzin dziennie. Wypadek dotychczas zdarzał się raz w roku.

Szacowanie parametrów ryzyka:

• prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia: P = 1,5 – mało prawdopodobne, ale możliwe (zdarza się raz w roku),
• częstotliwość narażenia: F = 6 – ciągłe (codzienna praca przy frytkownicy),
• następstwo zdarzenia: S = 4 – poważna choroba (oparzenie II stopnia),
• liczba osób narażonych: I = 1 – frytkownice obsługuje jedna osoba.

Po określeniu parametrów ryzyka należy przejść do oszacowania wskaźnika ryzyka:

R = P ⋅ F ⋅ S ⋅ I = 1,5 ⋅ 6 ⋅ 4 ⋅ 1 = 36

Wartościowanie ryzyka: według tabeli 5 wartość ryzyka równa 36 mieści się w przedziale 5 < R ≤ 50 co znaczy, że ryzyko jest niskie ale istotne - dopuszczalne.

Działania korygujące: stosowanie sprawnych urządzeń zabezpieczających, osłony elementów gorących/nagrzewających się, przestrzeganie procedur, instrukcji eksploatacji i zarządzeń, wzmożona uwaga.

Przykład 2

Pracownik jest zatrudniony na stanowisku dziennikarz. Jest on narażony na napad i/lub agresję ze strony osób, które udzielają wywiadu, a także osób trzecich (napad rabunkowy). Skutkami takiego zdarzenia mogą być powierzchowne urazy, pobicia, złamania, a nawet śmierć. W ciągu ostatnich 10 lat zdarzyła się jedna sytuacja rabunkowa.

Szacowanie parametrów ryzyka:

• prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia: P = 1 – bardzo mało prawdopodobne, ale możliwe (zdarzyło się raz w ciągu 10 lat),
• częstotliwość narażenia: F = 6 – ciągłe (codzienna praca z ludźmi),
• następstwo zdarzenia: S = 15 – śmierć,
• liczba osób narażonych: I = 1 – pracownik pracuje samodzielnie.

Po określeniu parametrów ryzyka należy przejść do oszacowania wskaźnika ryzyka:

R = P ⋅ F ⋅ S ⋅ I = 1 ⋅ 6 ⋅ 15 ⋅ 1 = 90

Wskaźnik ryzyka: według tabeli 5 wartość ryzyka równa 90 mieści się w przedziale 50 < R ≤ 500 co znaczy, że ryzyko jest wysokie - niedopuszczalne.

Działania korygujące: wyjazdy integracyjne, szkolenia z zasad utrzymywania dobrych relacji międzyludzkich, wzmożona uwaga.

Podsumowanie metody Pięciu Kroków

Metoda Five Steps (Five steps to risk assessment) - Pięciu Kroków (Pięć Kroków do oceny ryzyka) jest metodą, która bierze pod uwagę cztery parametry co ułatwi w bardziej precyzyjny sposób ocenić ryzyko zawodowe i umożliwia obiektywny wynik. Parametr prawdopodobieństwa jest wartościowany w ośmiostopniowej skali. Częstotliwość narażenia jest określana w sześciostopniowej skali, następstwo zdarzenia w siedmio-, a liczba osób narażonych na zagrożenie w czterostopniowej. Liczba osób narażonych jest bardzo istotnym czynnikiem ze względu na to, że możliwe jest nie tylko narażenie pracownika pracującego przy źródle zagrożenia, ale także innych osób znajdujących się na pobliskich stanowiskach. Zaletą metody jest liczba czynników branych pod uwagę w trakcie przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego. Dodatkowym plusem jest to, że metoda jest dobra dla osób mało doświadczonych ponieważ opis poziomów danych czynników nie budzi wątpliwości. Wadami metody jest skala poziomów, której wyniki otrzymane są niepewne ponieważ jeżeli wartościujemy ryzyko z narażeniem większej ilości osób, dla następstw zdarzenia „lekka choroba” i „poważna choroba” oraz przy pozostałych parametrach na tym samym poziomie wartość jest taka sama. Kolejną wadą jest brak określenia działań profilaktycznych. Pomimo małych niedociągnięć metoda precyzyjnie wyznacza wartość ryzyka zawodowego.