Ocena obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego metodą RULA

Wstęp

Zgodnie z Kodeksem pracy pracodawca jest zobowiązany do oceniania i dokumentowania ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą, a także stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających dane ryzyko. Dodatkowo powinien poinformować pracowników o istniejącym zagrożeniu oraz o zasadach ochronnych powodujących jego ograniczenie lub eliminację.

Ryzyko zawodowego, przed którym ma informować i chronić pracowników pracodawca, zdefiniowane jest jako prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, w szczególności wystąpienie u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych, w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobie jej wykonywania.

W celu prawidłowego wyznaczenia wartość ryzyka i określenia działań korygujących należy przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego, która powinna znaleźć się na każdym stanowisku pracy. Odpowiedzialny jest za nią pracodawca, a wykonuje ją kompetentny zespół (wyznaczony lub powołany przez pracodawcę).

Jednym z cięższych w skutkach zagrożeniem pojawiającym się na stanowisku pracy jest nadmierne obciążenie fizyczne, którego następstwem mogą być różnego rodzaju schorzenia mięśni, ścięgien i wiązadeł. Powstają one w wyniku urazu, ciągłego obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego podczas czynności wykonywanych na stanowisku pracy. Czynniki, które mogą powodować schorzenia można rozdzielić na genetyczne, morfologiczne, psychospołeczne i biomechaniczne. Obciążenie na stanowisku pracy nie zawsze będzie takie same, co przyczynia się do innych skutków np. podczas pracy siedzącej jest inne ryzyko zawodowe niż podczas pracy w pozycji stojącej. Oprócz tego wyróżnia się obciążenia pracą powtarzalną oraz wymagające stałego utrzymania pozycji ciała. Głównymi, początkowymi objawami, na które skarżą się pracownicy to: bóle, sztywność mięśni, mrowienie, a nawet drętwienie.

Dużym ryzkiem choroby i dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego stanowią pracę wykonywane przy aktywności ruchowej kończyn górnych, która ma charakter powtarzalny. Praca powtarzalna charakteryzuje się tym, że wielokrotnie wykonuje się podobne cykle czynności roboczych. Podobieństwo cykli polega na wykonywaniu pracy w sekwencji czasowej, podczas której rozwija się dana grupa mięśni o określonej sile oraz ruchu. Prace powtarzalne mają to do siebie, że podczas ich wykonywania zaangażowane są głównie kończyny górne, jednak dodatkowo mogą być narażone również plecy.

Jeśli przystępuje się do zmniejszenia występowania dolegliwości mięśniowo-szkieletowych, na samym początku należy określić czynności wykonywane na stanowisku pracy, tak aby były one optymalne, z uwzględnieniem czynników, od których zależy obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego prac (pozazawodowych i zawodowych) pracowników wykonujących czynności na danym stanowisku pracy. Podstawowym czynnikiem wpływającym na natężenie dolegliwości układu ruchu mają czynniki biomechaniczne, w której skład wchodzi pozycja ciała, a także wywierane siły zewnętrzne (jej typ, kierunek działania i wartość). Jednych z ważniejszych elementów jest czas, utrzymywania danej pozycji.

Gdy mowa o ocenie obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego wyznaczanego przy pomocy obciążenia szyi, tułowia i kończyn górnych, ale również ze względu na użycie siły potrzebnej do wykonania określonego zadania oraz utrzymania określonej pozycji ciała, wtedy zaleca się dokumentacje obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego metodą RULA (ang. Rapid Upper Limb Assessment).

Ocena obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego metodą RULA

Jak już wyżej wspomniano metoda ta jest stosowana głównie przy wyznaczaniu obciążenia szyi, tułowia i kończyn górnych, co przyczynia się do tego, że najczęstszymi stanowiskami dla którego jest stosowana to praca siedząca np. przy komputerze i podczas pracy w szwalni. To na tych stanowiskach zostały one najwięcej razy przetestowane, ponieważ są to prace lekkie, ale wykonywane często w wymuszonych, niefizjologicznych pozycjach ciała. Metoda RULA jak i metoda REBA (ang. Rapid Entire Body Assessment) charakteryzuje się łatwością w wykonaniu, a także szybkością w uzyskiwaniu wiarygodnych wyników. Przy wyznaczeniu ostatecznej wartości zdobywa się informacje odnoszące się do wielkości ryzyka jak również zakresu działań ergonomicznych potrzebnych do jego zmniejszenia. Metoda RULA może być wykorzystana jako dodatek dla bardziej obszernych ocen ergonomicznych stanowiska pracy niezbędnych do zmniejszenia ryzyka. W celu oceny obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego tą metodą wykonuje się 16 kroków i dwa etapy charakteryzujące się:

• krok 1 – 8 (etap 1) wyznacza obciążenie dla kończyn górnych, oddzielnie dla prawej i dla lewej strony,
• krok 9 – 15 (etap 2) ocenia obciążenie dla szyi, tułowia i oparcia na podłożu,
• ostatni krok 16 polega na odczytaniu i interpretacji wyniku końcowego.

Schemat 1. Schemat postępowania podczas stosowania metody RULA

Krok nr 1 polega na określeniu pozycji ramienia za pomocą poniższego schematu.

Rys 1. Obciążenie ramion

Krok nr 2 określa pozycje przedramienia za pomocą punktacji przedstawione w poniższym schemacie.

Rys 2. Obciążenie przedramion

Krok nr 3 polega na wyznaczeniu obciążenia nadgarstka za pomocą punktacji w schemacie przedstawionej poniżej.

Rys 3. Obciążenie nadgarstka

Krok nr 4 polega na określeniu skrętu (rotacji) nadgarstka poprzez dodanie do wyznaczonego w kroku trzecim obciążenia nadgarstka to znaczy, gdy występuje skręcenie dodaje się +1 pkt, a jeśli skręcenie nadgarstka jest bliskie maksymalnemu, wtedy dodaje się +2 pkt.

Krok nr 5 polega na odczytaniu wyników dla kończyny górnej z tabeli 1.

Tab. 1. Szacowanie ryzyka dla pozycji A

Krok nr 6 polega na określeniu jednostronnego obciążenia kończyny górnej dla wartości odpowiedniej, dla wyznaczonego punkcie w piątym o ilość punktu dla pracy statycznej lub czynności powtarzalnej przedstawione w poniższej tabeli.

Tab. 2. Dodatkowe punkty dla obciążenia kończyny górnej

Krok nr 7 polega na określeniu zużycia siły kończyny górnej do wartości wyznaczonej w punkcie szóstym dodaje się wartość użycia siły przedstawioną w poniższej tabeli. Po zsumowaniu wszystkich wartości wynik zapisuje się w schemacie nr 1 w oknie suma A.

Tab. 3. Punkty określające użycie siły przez kończynę górną

Krok nr 8 polega na powtórzeniu czynności dla kroków 1 – 7 w celu zbadania obciążenia drugiej kończyny górnej i zsumować wynik A.

Krok nr 9 polega na określeniu pozycji szyi wraz z wyznaczeniem wartości punktowej za pomocą poniższego schematu.

Rys 4. Obciążenie szyi 

Jeśli szyja jest skręcona lub pochylona na bok, wtedy do wyniku należy dodać +1.

Krok nr 10 charakteryzuje się wyznaczeniem pozycji tułowia i określeniem odpowiedniej liczby punktów.