Metoda Wskaźników Kluczowych (KIM – Key Item Method)

Wstęp

Zgodnie z Kodeksem pracy pracodawca jest zobowiązany do oceniania i dokumentowania ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą oraz informowania pracowników o istniejącym zagrożeniu na stanowisku pracy; dodatkowo powinien wdrażać niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające dane ryzyko lub a nawet je eliminujące, wykorzystując w tym celu najnowsze osiągnięcia nauki i techniki.

Jednym z podstawowych zagrożeń znajdujących się na stanowisku pracy jest obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego. Nadmierne i niewłaściwe obciążenie układu ruchu może doprowadzić do wielu urazów i dolegliwości. Najczęściej pojawiającymi się powikłaniami są: zapalenie stawów, zapalenie pochewek ścięgnistych, zapalenie ścięgien, ból mięśni, zwyrodnienie stawów kręgosłupa oraz zapalenie nerwów. W zależności od rodzaju stanowiska pracy będą się zmieniać rodzaje powikłań pojawiające się w późniejszym czasie. Obserwuje się często, że pracownik, który jest narażony na obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego może odczuwać ból już podczas wykonywania danej czynności, a często nawet dopiero po jakiś czasie.
Na zaburzenie układu mięśniowo-szkieletowego (MSDs – Musculoskeletal Disorder) wyróżnia się podstawowe czynniki tj.:

• pozycja ciała,
• wywierana siła,
• czas utrzymania.

Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje obciążeń: statyczne i dynamiczne. Ponadto określa się dwie drogi powstania urazów:

• kumulacyjne – są skutkami wielokrotnego i/lub długotrwałego dźwigania nawet niewielkich ciężarów podczas wykonywania prac na stanowisku,
• ostre – wynikają z przekroczenia normy podnoszenia ciężarów lub wypadku przy pracy.

Problemami, które mogą zwiększyć powstanie urazu jest:

• podnoszenie ciężaru, gdy jest zbyt ciężki, duży, trudny do utrzymania, niestabilny, trudny do objęcia oraz ograniczający widoczność,
• zbyt męczące, wykonywane za często i długo czynności,
• przyjmowanie niewygodnej pozycji podczas pracy (zginanie lub skręcenie tułowia, zginanie nadgarstków, sięganie zbyt daleko lub zbyt wysoko).

Ważne jest określenie czynników, które mogą powstać podczas wykonywania pracy na danym stanowisku. Pomoże to w zminimalizowaniu występowania wypadków przy pracy, a także powstawaniu chorób zawodowych, na które jest narażony pracownik. W celu oceny warunków pracy podczas czynności przenoszenia ładunków wykorzystuje się metodę KIM.

Dokumentacja obciążenia układu mięśniowo szkieletowego metodą wskaźników kluczowych KIM

Funkcją tej metody jest ocena ryzyka na poziomie klasyfikacji dla ręcznego przemieszczania ciężarów. Została stworzona przez Niemiecki Instytut Bezpieczeństwa i Higieny Pracy, a także Komitet Landowy ds. Bezpieczeństwa i Higieny Prac. Dodatkowo w przedsięwzięciu wzięli udział: praktykanci i specjaliści w dziedzinie bhp, lekarze medycyny pracy, pracodawcy, organizacje pracownicze, instytucje ubezpieczeniowe oraz naukowe. Praca nad projektem trwała pięć lat i składała się z badań naukowych oraz praktycznych. Wersja końcowa ujrzała światło dzienne w 2001 i 2002 r.

W metodzie KIM wyróżnia się dwa odrębne arkusze kalkulacyjne osobna dla czynności ciągnięcia i pchania (A), a osobno dla czynności podnoszenia, trzymania i przenoszenia (B). Ta ocena warunków prac wykonywanych ręcznie skupia się na pojedynczych czynnościach, a także odnosi się do całego dnia roboczego. Metoda składa się z 3 kroków:

• określenie punktów klasyfikacji czasu, za pomocą szacowania, w oparciu o ustalone kryteria znajdujące się we właściwych tabelach,
• określenie punktów wskaźników kluczowych - wyróżnia się 4 wskaźniki dla czynności ciągnięcia i pchania (A): masa, dokładność ustawienia, postawa ciała, a także warunki pracy, a dla czynności podnoszenia, trzymania i przenoszenia (B) wyróżnia się 3 wskaźniki (masa, postawa ciała, warunki pracy),
• ewaluacja (ocena) – polega na działaniu matematycznym składającą się z wartości punktowej, dzięki której możliwe będzie wyznaczenie poziomu ryzyka wraz z opisem obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego pracownika.

Wypełnianie dokumentów w arkuszach kalkulacyjnych są do siebie podobne dla obu czynności (A, B). Podczas wyznaczania wartości punktowej dla poszczególnych wskaźników ważne jest, aby osoba uprawniona posiadała odpowiednią wiedzę na temat ocenianej czynności składowej. Metoda KIM skupia się na jednym dniu roboczym, ale uwzględnia podział na operacje składowe. Jeśli pojawiają się różne warunki, które ulegają zmianie (np. masa ładunków lub warunki środowiska pracy), wtedy przyjmuje się warunki uśrednione, w przypadku znacznego wahania lub jeśli praca składa się z dużej liczby składowej, wtedy zaleca się wykonanie odrębnych ocen. W celu większej dokładności przyporządkowania wartości punktowej do rzeczywistego obciążenia uznaje się interpolację wyników.
Jak już wcześniej wspomniano wyróżnia się dwa odrębne arkusze kalkulacyjne. Poniżej będą przedstawione instrukcje dla obu z nich.

Metoda KIM dla ciągnięcia i pchania (A)

Pierwszą czynnością jest określenie punktów klasyfikacji czasu (T) wyznacza się za pomocą tablic osobno dla ciągnięcia i pchania na krótkich dystansach z częstym zatrzymaniem się oraz na dłuższych dystansach. Ciągnięcie i pchanie na krótkich dystansach z częstym zatrzymywaniem się - determinowane jest częstością, natomiast na dłuższych dystansach określany jest za pomocą łącznej odległości.
Na początku warto wspomnieć, że należy wybrać tylko jedną kolumnę.

Tabela 1. Ustalenie punktów klasyfikacji czasu

Krok drugi polega na określeniu punktów klasyfikacji wskaźników kluczowych: przemieszczanej masy, dokładności ustawiania i prędkości ruchu, postawy i warunków pracy.
Jako pierwsze wyznacza się przemieszczaną masę, która określana jest na podstawie tabeli 2.

Tabela 2. Ustalenie punktów klasyfikacji masy, dokładności ustawienia, prędkości postawy i warunków pracy

Komórki zaznaczone kolorem szarym wskazują wartości krytyczne, które wiążą się z kontrolą nad ruchem wózka przemysłowego/ładunku zależnym w dużej mierze od umiejętności i siły fizycznej. Gdy komórka nie ma liczby, a posiada kolor biały to oznacza, że należy unikać takiego obciążenia, ponieważ konieczna jest siła działania, przy której łatwo przekroczyć maksymalną możliwą siłę fizyczną. Komórki zaznaczone na czerwono wskazują warunki, których należy bezwzględnie unikać, ponieważ niezbędna siła do wykonania może wykraczać poza możliwościami fizycznymi pracownika (lub masa przewyższa wartość dopuszczalną).

Następnie należy określi dokładność ustawiania i prędkości ruchu, która określania jest dzięki tabeli 3. Prędkość opisana jako „szybko” jest równa prędkości normalnego chodzenia. Podczas warunków, kiedy prędkość jest wyraźnie większa możliwe jest rozszerzenie tabeli i przyznanie 4 lub 8 punktów. Możliwe jest również interpolacja wyników.

Tabela 3. Ustalenie punktów klasyfikacji prędkości ruchu

Ważne jest aby zapamiętać, że średnia prędkość marszu to ok. 1 m/s.

Następnie określa się postawę ciała, która jest wyznaczona za pomocą piktogramów (tabela 4), dzięki którym możliwe jest lepsze zobrazowanie pozycji ciała podczas pojedynczych czynności wykonywanych związku z pracą. W przypadku gdy przyjmuje się dużo różnych postaw, punkty klasyfikacji tego wskaźnika kluczowego powinny być uśrednione (nie należy przyjmować sporadycznych wartości ekstremalnych). Warto wziąć pod uwagę typową postawę. Powinno się zignorować większe pochylenie ciała, które występuje przy rozpoczynaniu czynności, hamowaniu lub przetarciu, tylko wtedy, gdy występują one sporadycznie.

Tabela 4. Ustalenie punktów klasyfikacji punkty klasyfikacji postawy

Ostatnim czynnikiem są warunki pracy, które określa się dla danego stanowiska. Obejmuje on zasadnicze główne elementy składające się na warunki pracy, nie bierze natomiast pod uwagę chwilowego dyskomfortu, który nie ma wpływu na bezpieczeństwo pracy.

Tabela 5. Ustalenie punktów warunków pracy