Metoda ART Tool - ocena obciążenia kończyn górnych zadaniami powtarzalnymi

Ocena ART Tool (Assessment of Repetitive Tasks of the Upper Limbs) w Polsce nazywana jest oceną obciążenia kończyn górnych zadaniami powtarzalnymi. Stosowana jest głównie w sytuacjach, gdzie pracownik wykonuje zadania wymagające powtarzalnych ruchów kończyn górnych, w szczególności ramion i rąk. Uważana jest bardziej za metodę pomocniczą podczas częściowej oceny ryzyka wynikającej z pracy powtarzalnej, których skutkiem jest możliwość rozwoju dolegliwości kończyn górnych.

U pracowników wykonujących pracę monotypową, w której są powtarzane czynności w postaci skręcenia, chwytania, naciskania itp. mogą skutkować zwiększeniem czynnika ryzyka. Za czas zagrożenia przyjmuje się sytuacje, gdzie odstęp między zadaniami jest krótszy niż 5 min. Mięśnie przy zwiększonej częstotliwości nie mają możliwości odnowy zdolności do skurczu co może przyczynić się do poważnych konsekwencji dla pracownika. Dlatego przy pracach monotypowy ważne jest, aby oceniać zagrożenie i wprowadzać zmiany pozwalające na zmniejszenie ryzyka.

ART Tool - informacje ogólne

Przed rozpoczęciem omawiania tej metody należy zapoznać się z kilkoma zagadnieniami/zasadami pozwalający na precyzyjne zidentyfikowanie i ocenienie zagrożeń.

Najpierw należy skupić się na zadaniach powtarzalnych, które dzielą się na sekwencje czynności. Należy zwrócić uwagę na czynności, w których wykorzystywane są kończyny górne, a w szczególności na: krótki czas, duża liczba powtórzeń oraz schemat ustawienia pracownika (czy jest zawsze taki sam).

ART Tool - praca z metodą

Zaczynając analizę należy zaobserwować wykonywane czynności przez pracownika, zwracając uwagę na wzorowość danego procesu pracy. Zaleca się, aby podczas wykonywania oceny być w stałym kontakcie z pracownikami i ich przedstawicielami w celu doprecyzowania informacji.

Jeśli istnieje możliwość współpracy z kilkoma pracownikami wykonującymi te same czynności należy zebrać informację od większej liczby osób.
Za pozwoleniem pracowników, dobrym dodatkiem jest nagranie wykonywanej pracy, ze względu na możliwość spostrzeżenia większej liczby szczegółów w późniejszym czasie.

Formularz opisu zadań

Po przeanalizowaniu stanowiska i czynności wykonywanych na nim kolejnym etapem jest wypełnienie formularza zadań.

Tab. 1. Formularz zadań

Ocena krok po kroku

Po wypełnieniu formularza należy przejść do oceny, która jest podzielona na cztery etapy:

• Etap 1: Częstotliwość i powtarzalność ruchów;
• Etap 2: Siła;
• Etap 3: Niewłaściwe pozycje;
• Etap 4: Dodatkowe czynniki.

Wynik określa się za pomocą trzech poziomów ryzyka

Tab. 2. Poziom ryzyka

Następnie za pomocą schematu określa się wartość liczbową danego ryzyka. Istnieje możliwość, że podczas gdy wynik znajdzie się pomiędzy dwoma kategoriami należy wyliczyć jego średnią.

Etap 1: Częstotliwość i powtarzanie

1.1 Ruchy ramion

Zwróć uwagę na ramiona, po czym wybierz najbardziej odpowiednią kategorię. Możliwy jest wybór wyniku pośredniego. Analizuje się lewe (L) i prawe (R) ramię.

Tab. 3. Punktacja ruchów ramion

1.2 Powtarzalność

Należy wziąć pod uwagę tylko ruchy ramion i rąk, bez palców. Podczas obserwacji należy policzyć liczbę tych samych lub podobnych ruchów powtarzalnych w danym okresie czasy (np. 1 minuta). Należy ocenić obie ręce.

Tab. 4. Punktacja powtarzalności

Etap 2: Siła

Do określenia siły bierze się pod uwagę czas w jakiej siła jest używana, a także jej rodzaj. W celu określenia poziomu siły w rękach wykorzystuje się dwie opcje:

• Rozmowa z osobą wykonującą pracę, a w szczególności pytania typu: czy są czynności, które wymagają wysiłku mięśni ramienia, dłoni lub palców? Jeśli tak, należy poprosić pracownika o opis włożonej siły za pomocą czterostopniowej skali: lekka siła, umiarkowana siła, silna siła, bardzo silna siła.
• W sytuacji gdy nie ma możliwości rozmowy z pracownikiem lub nie umie on określić stopnia siły, należy skorzystać z poniżej tabeli.

Tab. 5. Opis określający siłę

Tab. 6. Opis poziomu siły wywieranej ręką przez pracownika

 * Zmiany w zadaniu są wymagane ze względu na niedopuszczalne poziomy siły

Etap 3: Niewłaściwe pozycje

Należy zwrócić uwagę na czas pozostawania pracownika w danej pozycji, biorąc pod uwagę czas powtarzalnej zmiany pozycji w zgięciu lub skręceniu, a także okres w jakim utrzymuje się ta pozycja.

3.1 Pozycja głowy/szyi

W sytuacji gdy jest mowa o pochyleniu lub skręceniu szyi mówi się o dostrzegalnym kącie pomiędzy szyją, a plecami, który jest konsekwencją wykonywania powierzonych zadań.

Tab.7. Punktacja pozycji głowy lub szyi

3.2 Pozycja pleców

Pozycję pleców uważa się za wymuszoną w przypadku, jeśli skręcenie lub pochylenie wynosi więcej niż 20°.

Tab. 8. Punktacja pozycji pleców

3.3 Pozycja ramion

Za niekorzystną pozycję przyjmuje się sytuacje, gdy łokieć jest podniesiony na wysokość klatki piersiowej oraz gdy ramię nie jest wsparte (np. na stole)

Tab. 9. Punktacja pozycji łokci

3.4 Pozycja nadgarstków

Sytuacja, w której nadgarstek jest zgięty lub odchylony pod widocznym kątem (można to łatwo zaobserwować).

Tab. 10. Punktacja pozycji nadgarstków

3.5 Uchwyt rąk/palców

Tab. 11. Punktacja pozycji nadgarstków

Etap 4: Dodatkowe czynniki

Należy wyznaczyć przez jaki okres czasu pracownicy wykonują czynności powtarzalne bez przerwy, które określa się jako istotne zmiany lub przerwy, które trwają nie mniej niż 5-10 minut w aktywności ramion lub rąk, wyróżnia się tu przerwy na posiłki. Należy wziąć pod uwagę czas spędzony na innych czynnościach, podczas których nie wykonywane są takie same pozycje.

4.1. Ciągłość zadania

Tab. 12. Punktacja ciągłości pracy, bez przerwy

 4.2. Tempo prac

W tym punkcie należy porozmawiać z pracownikiem o trudnościach jakie pojawiają się, aby utrzymać tempo pracy przy wykonywania zadań. Należy wybrać pasującą wartość z tabeli 13. W sytuacji, gdy wynik jest bursztynowy lub czerwony należy zdobyć więcej informacji od pracownika.

Tab. 13. Punktacja tempa prac

4.3. Inne czynniki

Weź pod uwagę wszelkie inne czynnik, które występują w wykonywanych czynnościach. Na przykład:

• rękawice powodujące, że zadanie jest trudniejsze podczas chwytania;
• narzędzia (np. młotek, kilof) w sytuacji, gdy uderzanie są wykonywane dwa lub więcej razy na minutę;
• ręce są używane jako narzędzie (np. młotek) i uderza się dziesięć lub więcej razy na godzinę;
• narzędzia, obrabiany materiał lub stanowisko robocze powodują uciskanie skóry, dyskomfort lub skurcze ręki/palców;
• pracownik narażony jest na drgania miejscowe;
• zadanie wymaga drobnych precyzyjnych ruchów dłoni lub palców;
• operatorzy są narażeni na niską temperaturę, przeciągi lub trzymanie zimnych narzędzi;
• poziomy natężenia oświetlenia są niewystarczające.

Wybierz najbardziej odpowiednią kategorię. Oceń zarówno lewe (L) jak i prawe (R) ramię

Tab. 14. Punktacja czynników dodatkowych

 4.4. Czas trwania

Wyznaczyć ilość czasu, w którym pracownik wykonuje powtarzające się zadania w trakcie typowego dnia lub zmiany roboczej (z wyłączeniem przerw). Należy wybrać najbardziej odpowiednią kategorię z tabeli nr 15.

Tab. 15. Mnożnik czasu wykonywania czynności

 4.5 Czynniki psychospołeczne

Czynniki psychospołeczne nie są brane pod uwagę w punktacji. Jednak należy zwrócić na nie uwagę, jeżeli są obecne w miejscu pracy i uwzględnić je w arkuszu ocen. Czynniki psychospołeczne należy przeanalizować po rozmowie z pracownikami. Są to czynniki takie jak:

• mała kontrola nad tym jak praca jest wykonywana;
• zachęty do pominięcia przerw lub wcześniejszego skończenia;
• monotonia pracy;
• wysokie poziomy uwagi i koncentracji;
• częste napięte terminy;
• brak wsparcia ze strony przełożonych lub współpracowników;
• zbyt wygórowane wymagania pracy;
• niedostateczne przeszkolenie, aby wykonywać pracę z powodzeniem.

Po przeanalizowaniu wszystkich niezbędnych elementów należy przejść do obliczenia wartości ryzyka. Pomocny w tym będzie schemat procesu oceny ukazany poniżej, który krok po kroku prowadzi przez wymienione wyżej elementy.

 

Po obliczeniu wartości ryzyka kolejnym krokiem jest jego interpretacja.

Tab. 16. Interpretacja wyników

Podczas gdy wynik oceny jest niski mimo wszystko należy przyjrzeć się indywidualnym jednostkom oraz grupom w określonych przypadkach (np. młode matki, kobiety w ciąży, nowo przyjęci pracownicy, powracający do pracy lub mający trudności z wykonywaniem powierzonych zadań), ponieważ oni mogą być bardziej wrażliwi na niektóre bodźce. Dodatkowo istnieje możliwość wprowadzenia indywidualnych zmiany na stanowisku pracy.

W celu uporządkowania wszystkich wymienionych wyżej informacji należy skorzystać z arkusza wyników.

ART Tool - wnioski

Ocena ryzyka zawodowego metodą ART Tool używana jest głównie przy pracach powtarzalnych, w których używa się górnej części ciała (rąk). Podczas analizy stanowiska należy współpracować z pracownikami wykonującymi pracę, aby uzyskać jak najbardziej precyzyjny wynik.

Dobrą stroną metody jest określenie narażenia pracownika na monotypowość w pracy co pozwoli na modyfikację procesu, w celu zmniejszenia obciążenia mięśni pracownika oraz liczby wypadków przy pracy (konsekwencja przyzwyczajenia i zmniejszonego skupienia na wykonywanych czynnościach). Co przyczyni się do zmniejszenia kosztów i zwiększenia efektywności pracowników. Dodatkowymi elementami jakie może wprowadzić pracodawca to zapewnienie odpowiednich warunków pracy – temperatura, jakość powietrza, modyfikacja stanowiska, tak aby możliwe było wykonywanie czynności zgodnie z zasadami ergonomii oraz urozmaicenie środowiska pracy np. relaksującą muzyką.

Metoda będzie odpowiednia dla czynności, w których podnosi się mniej niż 8 kg. Jeśli ciężar elementu będzie większy należy skorzystać z metody MAC. Jak można zauważyć są plusy i minusy omawianej metody. Jednak dla bezpieczeństwa pracownika warto zwrócić uwagę na czynności oraz sposób ich wykonywania.