Analiza HAZOP

Analiza HAZOP – podstawowe informacje

Metoda HAZOP (Hazard and Operability Study) znana również pod polską nazwą Analiza Zagrożeń i Zdolności Operacyjnych jest oceną znormalizowaną przez PN-EN 61882:2016-07 – Badania zagrożeń i zdolności do działania (badania HAZOP) – Przewodnik zastosowań. Głównym celem metody jest wyznaczenie wszystkich zagrożeń oraz problemów mogących pojawić się podczas pracy.

Analiza HAZOP opracowana została w 1963 r. w Anglii i na początku stosowana głównie do identyfikacji zagrożeń pojawiających się podczas projektowania instalacji chemicznych.

Analiza HAZOP – wszystko co musisz wiedzieć przed rozpoczęciem pracy

Analiza HAZOP polega na zebraniu jak największej liczby zagrożeń mogących pojawić się w procesie pracy, a następnie za pomocą odpowiednich słów przewodnich zespół, który stworzony jest przez specjalistów, przeprowadza burzę mózgów.

Zespół sporządzający analizę HAZOP powinien się składać z:

• Przewodniczącego – osoba odpowiedzialna za zdefiniowanie celu i obszaru analizy, określenie członków zespołu, przygotowanie planu i zakresu analizy, prowadzenie sesji analitycznej oraz sporządzenie raportów, w tym raportów końcowych. Przewodniczący powinien charakteryzować się niezależnością, inaczej mówiąc, nie powinna być to osoba, na której spoczywa odpowiedzialność za jakikolwiek przebieg procesu,
• Sekretarz – zadaniem jego jest przygotowanie formularzy, zapis przebiegu spotkań oraz spraw dotyczących organizacji przebiegu sesji analitycznej,
• Specjaliści – m.in. inżynier projektu, brygadzista, kierownik produkcji, osoba odpowiedzialna za wdrożenie systemu, inżynier procesu, elektryk, automatyk, technolog, inżynier bezpieczeństwa oraz zespół specjalistów odpowiedzialny za bezpieczeństwo procesowe oraz zagadnienia BHP.

Ogólny schemat HAZOP obejmuje cztery etapy, na których podstawie realizowane są zadania szczegółowe:

1. ustalenie,
2. przygotowanie,
3. badanie,
4. dokumentacja i dalsze badania.

Zakres działań zespołu HAZOP

1. Ustalenie

Określenie zakresu i celów badania inicjowane przez kierownika przedsięwzięcia w porozumieniu z przedstawicielem badań. Zobrazowanie wszystkich potencjalnych zagrożeń i strat jakie mogą pojawić się na stanowisku.

Rola i odpowiedzialność zespołu powinna być konkretnie określona na początku badania, jako że analiza HAZOP jest pracą zespołową, każdemu ze członków zostały określone role.

2. Przygotowanie

Za prace przygotowawcze odpowiedzialny jest przewodniczący badania, do jego obowiązków należy:

• zebranie informacji,
• modyfikacja informacji w odpowiedni format,
• oszacowanie czasu oraz rozłożenie pracy na odpowiednią liczbę spotkań,
• opracowanie harmonogramu, zaplanowanie spotkań.

Wszystkie informacje powinny być sporządzone (najlepiej na piśmie) jako plan badań, zawierający: cel i zakres badania, listę członków uczestniczących, listę proponowanych słów kluczowych, dane techniczne, ustalenia administracyjne, harmonogramy spotkań z danymi dotyczącymi daty, godziny i lokalizacji.

3. Badanie

Przebieg badania powinien być zgodny z planem. W celu prawidłowego przebiegu procesu badawczego należy na samym początku zaprezentować plan badań oraz plan projektu wraz z objaśnieniem proponowanych elementów oraz słów kluczowych.

4. Dokumentacja

Podstawą dobrze sporządzonej analizy HAZOP jest odpowiednia dokumentacja na podstawie systematycznych i zdyscyplinowanych spotkań. Przewodniczący badań ma za zadanie zapewnić odpowiednie zapisy ze wszystkich spotkań, lider zespołu może przekazać te zadanie sekretarzowi. Wyróżnia się dwa rodzaje zapisów HAZOP: pełny i poprzez wyjątki.

Ze względu na zapis wszystkich informacji omówionych na spotkaniu przedstawiających pełną gamę kombinacji skutków i przyczyn zagrożenia, pełen zapis HAZOP jest bardziej rekomendowany.
Zapisywanie wyjątków ogranicza się do zidentyfikowanych zagrożeń i problemów zdolności do działania wraz z działaniami sprawdzającymi. Umożliwia to prostsze zarządzanie dokumentacją, ale powoduje mniejszą użyteczność dla audytu.

Dalsze działanie i odpowiedzialność

W sytuacji, gdy przewodniczący nie jest uprawniony do wdrożenia zaleceń stworzonych przez zespół badawczy - rekomendowane jest przed zaproponowaniem kierownictwu wyższego szczebla wprowadzenia znaczących zmian wynikających z analizy HAZOP rozważenie ponownego spotkania. Celem spotkania będzie zapewnienie, że proponowane rozwiązanie nie wprowadzi nowych zagrożeń lub problemów związanych ze zdolnością do działania lub obsługi nowych procesów, maszyn, urządzeń itp.

Raport końcowy z analizy HAZOP powinien zawierać:

• temat i zakres analizy,
• skład zespołu analitycznego,
• wykaz dokumentów będących podstawą wykonania analizy,
• arkusze robocze,
• listę reprezentatywnych zdarzeń awaryjnych,
• wnioski dotyczące poziomu ryzyka,
• wnioski dotyczące listy dodatkowych zaleceń technicznych i organizacyjnych.

Oszacowanie ryzyka

Analizowane informacje, które omawiane są na spotkaniu roboczym wprowadza się do formularza analitycznego, który zawiera takie elementy jak:

• Cel funkcjonowania systemu, określony na podstawie dokumentacji techniczno-ruchowej, opisane w procedurach, na wykresach i schematach,
• Odchylenia inaczej błędy mogące pojawić się w procesie pracy,
• Przyczyny bierze się pod uwagę realne przyczyny zaistniałych odchyleń,
• Skutki - problemy operacyjne, a także pożar, wybuch lub uwolnienie toksycznych środków chemicznych,
• Słowa kluczowe - określenie potencjalnych odchyleń od parametrów.
• Środki zabezpieczające służące do zapobiegania wystąpienia odchyleń, ograniczające i przeciwdziałające skutkom tych odchyleń.

Po określeniu każdego rodzaju odchyleń następnym krokiem jest oszacowanie częstości występowania zagrożenia (C), wielkość potencjalnych skutków (S), a także poziom ryzyka (R), który określa się za pomocą matrycy ryzyka.
 
Tab. 1. Słowa przewodnie do tworzenia słów kluczowych w analizie HAZOP

Tab. 2. Kategoria częstości (C)

Tab. 3. Przykładowa kategoria skutków

Tab. 4. Matryca ryzyka

Tab. 5. Znaczenie kategorii ryzyka

Tab. 6. Arkusz roboczy do stworzenia dokumentacji analizy

Przykład wykorzystania

Stanowisko pracy: sprzątaczka, czynność: mycie okien.

Sprzątaczka wykorzystuje do mycia okien: środki chemiczne, ściągaczkę do wody, ścierki, ręczniki papierowe, drabinki, schody.

Zagrożenia jakie mogą się pojawić na stanowisku pracy:

• upadek z wysokości,
• poślizgnięcie,
• zaprószenie oczu,
• podrażnienie skóry środkami chemicznymi.

Podsumowanie

Badania HAZOP zostały utworzone dla przemysłu chemicznego. Co powoduje, że jest to uschematyzowana technika identyfikacji zagrożeń i problemów związanych z użytkowaniem biorąca pod uwagę cały proces. Jest ona szczególnie pomocna podczas identyfikacji nieprzewidzianych zagrożeń wynikających z braku informacji. Podstawowymi celami technik tego rodzaju są:

• przedstawienie pełnego opisu procesu obejmującego zamierzone warunki projektowe;
• systematyczny przegląd każdej części: urządzenia lub procesu po to, aby odkryć, jak mogą się pojawić odchylenia;
• podjęcie decyzji czy odchylenia te mogą prowadzić do zagrożenia lub problemów.

Metoda HAZOP jest dokładną metodą, ponieważ podczas analizy są omawiane wszystkie zagrożenia mogące pojawić się na stanowisku pracy. Jest to również praca zespołowa, co pozwala spojrzeć na dane zagrożenie pod różnymi względami. Dodatkowo poprzez sporządzenie dokumentacji po każdym spotkaniu można łatwo wrócić do danego zagadnienia. Analiza HAZOP jest bardzo dokładną metodą, jednak ze względu na liczbę spotkań oraz określony harmonogram, jest dość czasochłonna i trudna do zorganizowania.